Marit Kaldhol: det skulle vere sol, og vi skulle reise til Lódź – en vakker roman om et sårt tema

Slik beskriver forlaget Samlaget romanen utgitt i 2014 som jeg har lånt av biblioteket:

To søstrer, Jenny og Solrun, veks opp saman med mamma og bestefar Olvar. Dei leikar på stranda og i skogen, byggjer hytte i det store tuntreet. Mamma les eventyret om Raudhette og ulven. Storesøster Solrun skulle alltid passe på Jenny. Ingen skulle gå seg vill. Mamma skulle vere der. Det skulle vere sol. Det som hender skulle ikkje hende.

Jenny må vere sterk, ta ansvar, vise omsorg. Men kven skal ha omsorg for Jenny?

Romanens tema er hvordan det er å ha en narkoman søster. En storesøster som har betydd mye for deg og fortsatt gjør det. Som har elsket deg, men etterhvert elsker rusen mer enn deg. Du har enda et håp: at det er mulig å få søsteren din tilbake. En situasjon mange med narkomane pårørende kan kjenne igjen. Et sår historie fortalt på en stillferdig måte i poetisk prosa. Når jeg leser slike bøker tenker jeg at vi har tapt mye ved ikke å ha nynorsk som hovedmål.

Tema for romanen får en innblikk i på første side av romanen på 176 korte sider:

«Fuglane er komne heim.

På veg til bilen høyrer eg for første gong denne våren at

fuglane syng.

Eg prøver å få auge på dei oppe mellom greinene på trea.

Kor har dei vore? Kva har dei opplevd?

Lufta óg er annleis denne morgonen, no kjenner eg det.

Enno skarp, men med eit mildare drag. Noko nytt.

Vinteren er snart over, Solrun.

Den første vinteren etter at vi mista mamma.

Kjære Søster Sol, du skulle ha vore her.

Eg veit at ikkje alle fuglar kjem tilbake.

At ikkje alle er sterke nok til å klare reisa.

Eller ikkje har vilje nok.

Likevel trur eg at dei lengtar heim.

Eg set meg inn, startar motoren. Svingar ut fra tunet,

opp bakken til hovudvegen.

Eg kjem, eg skal finne deg.

Blinkar, køyrer inn på asfalten.

Fortellerstemmen er Jenny som er en student på 20 år, og som ser sin seks år eldre søster Solrun på vei mot avgrunnen. Som forteller i nåtid med tilbakeblikk på barndom og oppvekst sammen med Solrun. Om en mamma som tilfeldig blir drept i en eksplosjonsulykke, og en pappa som er fraværende: 

«Det fins ingen gitarar i huset lenger. Pappa tok dei med seg

då han reiste. Eg var for lita til å hugse noko av det.

Ikkje pappa, ikkje gitarane. Det var du som hugsa.

-      Fortel med om pappa.»

... Mamma blei lei. Pappa slutta å kome heim. Polen var

heime for han. Lódź. Eg var så vidt fylt tre då han

lempa alle gitarane i varebilen.

Pappa er eit fotografi.

Jenny’s familie, utenom den narkomane søsteren som ikke er til å stole på lenger, er den nesten blinde morfaren Olvar. De var fire: Solrun, mamma, Olvar og Jenny:

... I fjord blei vi tre.

Mamma skulle berre gå gjennom ei svingdør. Ho døydde

på veg gjennom ei dør.

 Når du er heime, er vi ein familie på tre.

Minna bur her saman med oss...

Det man alltid lurer på når det gjelder mennesker som velger rushelvetet, slik som Solrun, er hvorfor. Vi får en slags forklaring om et barn med angst og søvnproblemer som under oppveksten må ha sovepiller for å få sove. Som har et mørke inne i seg. Vi kan ane et stort savn etter faren. Som nå har et mål i livet – å få nok penger til narkotika og det innebærer Nils:

«- Er ikkje du søster mi?

Jo visst. Vi var søstrer. Klart eg ville hjelpe.

I lommeboka hadde eg ein 500-lapp. Du snappa han til

deg. Du drog den falma hetta over hovudet. Raske

rørsler. I same augeblikk svinga Toyotaen inntil huset.

Nils. Han slo ikkje eingong av motoren.»

Hvordan skal det gå med Solrun – vil hun forsvinne fra flokken sin – dette synes jeg er nydelig beskrevet:

«Det hender at trekkfuglar kjem inn i snøver. Vekta av

snø legg seg på dei små kroppane. Fuglar fell til marka,

frys i hel. Eller dei klarer ikkje ferda over store havstykke.

Vengene er for korte, dei har ikkje nok krefter.

Fugleauga stirer. Ein liten fugl kan sjå seg til sida eller

tilbake. Berre eit augeblikk, men lenge nok til at han

mistar kontakten med flokken. Sakkar akterut, vimsar

seg bort. Får frost i vengen. Blir flygande aleine.»

Det er en første boken jeg har lest skrevet av Marit Kaldhol. Både bildet nedenfor (Foto: Øyvind Eide), og teksten om forfatteren er hentet fra Samlaget 

MARIT KALDHOL (f. 1955) har sidan debuten i 1983 gitt ut ei rekkje prislønte bøker for barn, ungdom og vaksne.

Kaldhol er utdanna lærar og har undervist i grunnskolen og vidaregåande skole. Forfattarskapen hennar er rik og variert, og inneheld både biletbøker for små barn, lettlesbøker, drama, bøker for større barn og ungdom i tillegg til dikt og romanar for vaksne.